تار آذربایجانی (سازشناسی)

شکل ظاهری

تار آذربایجانی از خانواده سازهای زهی مضرابی است. کاسه طنینی این ساز از دو قسمت کاسه بزرگ ( بویوک چاناق ) و نقاره یا کاسه کوچک ( کیچیک چاناق ) تشکیل می شود. کاسه یک تکه است و در مقایسه با تار فارسی، کوچک تر و کم حجم تر است. پشت کاسه نسبتا صاف و تخت است. حجم کم تر کاسه و تخت بودن پشت آن، این امکان را به نوازنده می دهد تا آن را به راحتی روی سینه خود قرار دهد. دهانه سطح پوستی که روی کاسه و نقاره کشیده می شود، بیش‌تر است. شکل دهانه کاسه بی شباهت به تار فارسی نیست، اما دهانه نقاره تقریبا گرد است و در مجموع، کاسه تار آذربایجانی از تار فارسی کشیده تر است . تار آذربایجانی در چند اندازه ساخته می‌شود و اغلب در یک اندازه کلی کوچک ( برای کودکان ) و یک اندازه کلی بزرگ ساخته می شود و هر نوازنده ای با توجه به وضعیت جسمانی خود ، تار مورد نظرش را انتخاب می کند.

داخل کاسه این ساز، یک قطعه چوب بصورت طولی و به عنوان تکیه گاه تعبیه شده که از خمیدگی احتمالی دسته جلوگیری می گند. این قطعه چوب از یک طرف به قسمت انتهایی کاسه و از طرف دیگر به انتهای نقاره وصل می شود. پوستی که روی کاسه و نقاره کشیده می شود نیز دو قسمتی است یک قسمت روی کاسه و قسمت دیگر روی نقاره.

دسته تار آذبایجانی در زایده کوتاهی که از نقاره خارج شده است فرو می رود، این ویژگی به استحکام دسته، هنگام کشش زیاد وترها، کمک می کند. پشت دسته هرمی شکل است بطوریکه سطح دسته قاعده هرم و پشت دسته اضلاع دیگر هرم است و روی آن ۲۲ تا ۲۴ دستان در فواصل معین بسته شده است.

سرپنجه تار آذربایجانی در مجموع، طول آن بیش تر و عرض آن کم تر است سطوح جانبی سر پنجه دارای دریچه یا سوراخ است. در سطح فوقانی سرپنجه، دو سوراخ کوچک برای عبور سیم های زنگ وجود دارد. روی سرپنجه، نه عدد گوشی وجود دارد ( شش گوشی بزرگ و سه گوشی کوچک ). از آن حا که تار آذربایجانی معمولا یازده وتر دارد، بنا بر این یازده وتر می بایست به نه گوشی متصل گردند. در تار آذربایجانی، چهار وتر به سیم های زنگ  معروف است. این چهار وتر، دو به دو به صورت همصدا کوک می شوند و هر دو وتر به یک گوشی متصل می گردند. بنا بر این برای چهار سیم زنگ، دو گوشی وجود دارد. تنها گوشی باقی مانده مربوط به سیم باس است. از نه گوشی یاد شده ، شش گوشی روی سطح فوقانی سرپنجه و سه گوشی روی سطح پایینی آن قرار می گیرند.

خرک تار آذربایجانی در نقطه معینی روی پوست کاسه بزرگ قرار می گیرد. سیم گیر تار آذربایجانی بزرگ تر و پهن تر است و روی آن معمولا ده شیار برای نگهداری و اتصال وترها و بند خرک وجود دارد. مضراب تار آذربایجانی قطعه ای از جنس شاخ گاو میش یا مواد مصنوعی است و طول آن در حدود ۵/۲ سانتی متر است . در انتهای مضراب چند شیار سطحی برای جلوگیری از لغزش آن در دست نوازنده ایجاد می شود.

کلاس‌های تار آذربایجانی در آموزشگاه موسیقی وطن دایر می‌‌باشد، جهت اطلاع از شرایط کلاس‌ها اینجا را کلیک کنید.